Tuyến thượng thận là gì? Những bệnh liên quan đến tuyến thượng thận

 

Khi được hỏi: “Tuyến thượng thận là gì? Tuyến thượng thận nằm ở vị trí nào và có tác dụng như thế nào?” Chắc chắn nhiều người không biết. Thế nhưng đây lại là tuyến quan trọng trong cơ thể.

1. Tuyến thượng thận là gì?

Tuyến thượng thận là một tuyến nội tiết nằm trên thận. Tuyến sản xuất nhiều hormone quan trọng bao gồm cortisol, adrenaline và aldosterone. Các hormone này có thể giúp điều chỉnh một số chức năng của cơ thể bao gồm trao đổi chất, phản ứng với căng thẳng, huyết áp và sự phát triển các đặc điểm tình dục. (1)

Trên đầu mỗi quả thận có tuyến thượng thận. Tuyến thượng thận gồm hai phần: vỏ não và tủy. Kích thước mỗi tuyến thượng thận tương đương với một quả óc chó. Mỗi bộ phận sẽ chịu trách nhiệm sản xuất các hormone khác nhau. Bất kỳ sự tăng tiết hormone nào cũng đều có thể gây ra những bệnh lý.

Suy Tuyến thượng thận do thói quen dùng thuốc nhỏ mũi bừa bãi (Nguồn: Báo Sức khỏe & Đời sống – Cơ quan ngôn luận của Bộ Y tế)

Xem thêm: Tuyến giáp là gì? Vị trí, cấu tạo và chức năng của tuyến giáp

2. Cấu tạo tuyến thượng thận

Cấu tạo chi tiết của tuyến thượng thận gồm 2 phần:

2.1 Vỏ thượng thận

Vỏ thượng thận gồm lớp cầu, lớp lưới và lớp sợi giúp sản xuất các hormone: Mineralocorticoids, Androgens và Glucocorticoids.

• Hormone Glucocorticoids: kích thích và ức chế phiên mã gen ở nhiều tế bào, hệ cơ quan giúp quá trình đường phân ở gan hoạt động hiệu quả và chống viêm.
• Hormone Mineralocorticoid: điều hòa vận chuyển chất điện giải trên bề mặt biểu mô, giữ natri và thải kali ở tế bào ống thận.
• Hormone Androgen: thể hiện hoạt tính sinh lý sau khi chuyển đổi thành dihydrotestosterone và testosterone. Hormone này tác dụng trực tiếp tới sự phát triển các đặc tính ở nam giới, đặc biệt biểu hiện rõ ở sự phân hóa giới tính trong quá trình phát triển phôi thai. Hormone Androgen tiếp tục kết hợp với hormone tinh hoàn kích thích cơ quan sinh dục phát triển.

2.2 Tủy thượng thận

Tủy thượng thận thuộc về hệ thần kinh giao cảm. Nó được coi như hạch giao cảm, gồm các noron sau hạch không có sợi nhánh. Sợi trước hạch của hệ thần kinh giao cảm chi phối hoàn toàn sợi trục.

Tủy thượng thận tiết ra các hormone như: norepinephrine và epinephrine. Đây là những amin có tác động chính, chịu trách nhiệm làm tăng cơ bóp ở tim, giãn phế quản, co mạch ngoại biên và nội tại bằng giãn cơ vân, tăng huyết áp, đường huyết.

3. Vai trò của tuyến thượng thận

Tuyến thượng thận tiết ra nhiều loại hormone khác nhau, các hormone này được enzyme của tuyến thượng thận hoặc các bộ phận khác chuyển hóa. Chúng đều có chức năng sinh học thiết yếu với sự sống của cơ thể.

3.1 Corticol

Cortisol là một loại hormone glucocorticoid giúp kiểm soát chất béo, protein, carbohydrate khi cơ thể sử dụng. Bên cạnh đó, hormone này cũng giúp kiểm soát chu kỳ giấc ngu, điều hòa huyết áp, ngăn chặn tình trạng viêm.

Tuyến thượng thận giúp cơ thể bạn tăng cường năng lượng và xử lý tình huống khẩn cấp  bằng cách giải phóng cortisol trong thời gian căng thẳng.

3.2 Aldosterone

Aldosterone là một loại hormone corticoid khoáng chất điều chỉnh huyết áp và nồng độ natri, kali (chất điện giải) trong máu. Aldosterone giúp kiểm soát mức độ chất điện giải trong máu nhờ điều chỉnh độ pH trong máu.

3.3 DHEA và androgenic steroid

DHEA và androgenic steroid là những hormone không có nhiều tác động sinh học. Những hormone này được chuyển đổi thành nội tiết tố nữ (estrogen) trong buồng trứng và thành nội tiết tố nam (androgen) trong tinh hoàn.

3.4 Adrenaline (epinephrine) và noradrenaline (norepinephrine)

Adrenaline (epinephrine) và noradrenaline (norepinephrine) được tiết ra khi cơ thể  trong tình trạng căng thẳng về thể chất và tinh thần. Chúng có khả năng làm tăng nhịp tim và lực co bóp của tim, hỗ trợ chuyển hóa glucose, tăng lưu lượng máu đến cơ và não. Đồng thời chúng cũng kiểm soát sự co thắt của mạch máu, giúp duy trì huyết áp.

3.5 Steroid

Hormon steroid giúp kiểm soát quá trình trao đổi chất, cân bằng muối và nước, viêm nhiễm, phát triển các đặc tính sinh dục, chống chọi với chấn thương. Vỏ thượng thận sản xuất và giải phóng glucocorticoid, Mineralocorticoid và androgen thượng thận, tất cả đều là các loại hormone steroid.

4. Các bệnh liên quan đến tuyến thượng thận

Rối loạn tuyến thượng thận xảy ra khi tuyến thượng thận của bạn sản xuất quá nhiều hoặc không đủ một hoặc nhiều hormone. Tình trạng này có thể chỉ là tạm thời hoặc cũng có thể là mãn tính. Nguyên nhân gây rối loạn là do: Tổn thương tuyến thượng thận do chấn thương, mất máu, đột biến gen, vấn đề ở vùng dưới đồi hoặc tuyến yên, thuốc steroid, khối u pheochromocytomas.

Ngoài ra, tuyến thượng thận khi không hoạt động hoặc bất thường sẽ gây ra những vấn đề cho sức khỏe. Một số bệnh liên quan đến tuyến thượng thận phổ biến như:

4.1 Bệnh Addison

Bệnh Addison hay bệnh suy tuyến thượng thận là bệnh lý rối loạn hiếm gặp nhưng gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới bất kỳ lứa tuổi, giới tính nào. Nguyên nhân do vỏ thượng thân không sản xuất đủ cortisol và aldosterone.

Ở người bệnh, vỏ thận ngày càng suy giảm chức năng do bệnh tiến triển thầm lặng. Người bệnh sẽ có những triệu chứng như: tụt huyết áp, chóng mặt và ngất thường xuyên, sạm da, mệt mỏi, và thậm chú có thể dẫn đến những biến cố về tim mạch.

4.2 Ung thư tuyến thượng thận

Ung thư tuyến thượng thận là bệnh liên quan đến tuyến thượng thận hiếm gặp. Khi các khối u tuyến thượng thận xuất hiện, chúng nhanh chóng lan sang các cơ quan khác. Lượng hormone do chúng sản xuất ra dư thừa gây ảnh hưởng tới sức khỏe.

Bệnh thường gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, người trung niên từ 40 đến 50 tuổi.  Khi khối u phát triển lớn sẽ ép vào các cơ quan khác, người bệnh sẽ có triệu chứng: đau lưng, đau ở bụng hoặc cảm thấy nặng nề.

4.3 Hội chứng Cushing

Hội chứng Cushing là bệnh lý rối loạn không phổ biến. Nguyên nhân do sự tăng mạn tính hormone cortisol không kìm hãm được hoặc do khối u ở tuyến thượng thận hoặc u tại tuyến yên.

Hội chứng này gây ra các triệu chứng ở người bệnh như: da có các vết rạn đỏ, xuất hiện cục mỡ giữa vai, bụng phệ nhưng cánh tay và chân lại mỏng, cơ bắp và xương rất yếu, cao huyết áp, kinh nguyệt không đều, nhiều tóc ở phụ nữ.

Tham khảo: Tế bào gốc và ứng dụng tế bào gốc trong y học

4.4 Tăng sản thượng thận bẩm sinh

Tăng sản thượng thận bẩm sinh là rối loạn di truyền, bởi mức độ cortisol thấp. Nguyên nhân gây bệnh là do tuyến thượng thận thiếu các enzym đặc hiệu, dẫn đến cơ thể không tổng hợp được hormone thượng thận để phát triển, chống stress. Tuy nhiên, bệnh có thể được sàng lọc từ khi sơ sinh.

Tóm lại, tuyến thượng thận sản xuất ra các loại hormone giới tính và cortisol mà bạn không thể sống thiếu. Tuy nhiên, nếu phải phẫu thuật cắt tuyến thượng thận để điều trị một số tình trạng tuyến thượng thận thì cần phải dùng một số loại thuốc nhất định suốt đời để thay thế hormone tuyến thượng thận.

5. Tuyến thượng thận tương tác với những cơ quan, bộ phận nào khác?

Tuyến thượng thận tương tác với nhiều bộ phận như: Vùng dưới đồi, thận, tuyến yên, hệ thống thần kinh giao cảm. Tuyến thượng thận được kiểm soát một phần bởi tuyến yên và vùng dưới đồi.

Vùng dưới đồi liên quan đến việc điều hòa nội tiết tố, sản xuất hormone giải phóng corticotropin (CRH) và hormone chống bài niệu (ADH, hoặc vasopressin). ADH và CRH kích hoạt tuyến yên của bạn giải phóng corticotropin, kích thích tuyến thượng thận sản xuất corticosteroid như cortisol và aldosterone.

Thận đóng vai trò khiến tuyến thượng thận sản xuất aldosterone. Hệ thống thần kinh giao cảm điều chỉnh việc giải phóng noradrenaline và adrenaline từ tuyến thượng thận.

6. Dấu hiệu và triệu chứng cảnh báo vấn đề về tuyến thượng thận

Các triệu chứng tùy thuộc vào loại hormone nào bị ảnh hưởng và các quá trình tác động của hormone tuyến thượng thận trong cơ thể. Nhiều triệu chứng của rối loạn tuyến thượng thận giống các bệnh khác. Một số triệu chứng phổ biến như:

• Ảnh hưởng hệ thống miễn dịch: Thường xuyên nhiễm trùng, bị ốm.
• Ảnh hưởng chuyển hóa: tăng giảm cân bất thường, lượng đường trong máu không ổn định, thường xuyên suy nhược, mệt mỏi.
• Huyết áp thay đổi: tăng huyết áp hoặc giảm huyết áp.
• Các triệu chứng về đặc điểm giới tính: có giọng nói trầm hơn, cơ bắp hơn, mọc lông mặt và/hoặc hói đầu, mụn trứng cá ở trước tuổi dạy thì.

Nếu bạn gặp phải các triệu chứng của các vấn đề về tuyến thượng thận, bác sĩ có thể yêu cầu một số xét nghiệm máu và xét nghiệm nước tiểu để đo mức độ các hormone tuyến thượng thận. Nếu kết quả cho thấy mức độ bất thường, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm hình ảnh hoặc chụp cộng hưởng từ MRI.

7. Điều trị bệnh về tuyến thượng thận ở đâu?

Tuyến thượng thận của bạn sản xuất nhiều hormone cần thiết cho các chức năng của cơ thể. Nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào liên quan đến tuyến thượng thận hoặc bất kỳ yếu tố nguy cơ nào hãy thăm khám để được chẩn đoán và điều trị sớm.

Các bệnh liên quan tới tuyến thượng thận sẽ được ổn định, cải thiện nếu người bệnh duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, duy trì tập thể dục, giữ một tinh thần lạc quan. Người bệnh tăng cường bổ sung vitamin, đặc biệt vitamin C, các thực phẩm giàu chất xơ và kiêng thực phẩm chứa nhiều đường, muối.

Trường hợp bệnh nặng cần được thăm khám điều trị trực tiếp với bác sĩ tại cơ sơ Y tế uy tín. Nếu người bệnh ở Hà Nội có thể tới trực tiếp Bệnh viện Đa khoa Hồng Phát để được thăm khám khám cùng các bác sĩ giàu kinh nghiệm. Bệnh viện trang bị máy móc Y tế hiện đại giúp bác sĩ chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh.

🗓 Cập nhật lần cuối: 13:21 11/06/2024