Loãng xương là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Tư vấn chuyên môn Bài Viết

TS. BS TRẦN THỊ TÔ CHÂU

Bệnh viện Đa khoa Hồng Phát

ĐẶT LỊCH HẸN XEM HỒ SƠ

Loãng xương có thể xảy ra với bất kể độ tuổi nào. Nếu bệnh không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ dẫn đến hệ lụy lớn cho người bệnh. Cùng chuyên gia tại Bệnh viện Đa khoa Hồng Phát giải đáp loãng xương là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị bệnh.

1. Bệnh loãng xương là gì?

Loãng xương là tình trạng làm yếu và làm giòn xương, tăng khả năng gãy do những tác động nhẹ như cúi xuống hay ngã. Gãy xương thường xảy ra ở hông, cổ tay, hoặc cột sống, đặc biệt là khi gặp loãng xương.

Xương là một mô sống liên tục trải qua quá trình phá vỡ và tái tạo. Loãng xương xảy ra khi sự tái tạo xương mới không theo kịp lượng xương cũ bị mất.

Nguy cơ loãng xương tồn tại ở cả nam và nữ, đặc biệt là ở phụ nữ da trắng và châu Á, đặc biệt là những phụ nữ đã mãn kinh. Việc sử dụng thuốc, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh và thực hiện tập thể dục giảm cân có thể giúp ngăn chặn mất mật độ xương hoặc củng cố xương đã yếu. (1)

2. Triệu chứng của loãng xương

Loãng xương thường không có triệu chứng rõ ràng, được mô tả như một căn bệnh “thầm lặng” do không gây ra những dấu hiệu mạnh mẽ giống như nhiều bệnh khác. Người bệnh không cảm nhận hay nhận thấy bất kỳ điều gì báo hiệu việc bị loãng xương, không có đau đầu, sốt, hoặc đau bụng để làm bạn biết có vấn đề gì đó trong cơ thể.

Triệu chứng phổ biến nhất của loãng xương xuất hiện khi có sự gãy xương đột ngột, đặc biệt sau những va chạm nhỏ hoặc tai nạn nhỏ không gây thương tích nặng. Mặc dù loãng xương không trực tiếp gây ra triệu chứng, nhưng có thể nhận thấy một số thay đổi trong cơ thể biểu hiện mất sức mạnh hoặc mật độ xương. Dấu hiệu cảnh báo loãng xương có thể bao gồm:

• Giảm mật độ xương làm người bệnh giảm chiều cao, gù lưng,…
• Thay đổi tư thế tự nhiên, cảm giác cúi xuống hoặc cúi người về phía trước nhiều hơn.
• Khó thở, đặc biệt nếu đĩa đệm ở cột sống bị nén đủ để làm giảm dung tích phổi.
• Đau lưng dưới, đau ở cột sống vùng thắt lưng.

Những thay đổi này có thể khó nhận thấy bởi chính bản thân bạn, nhưng người thân của bạn có thể dễ dàng nhận thấy sự thay đổi, đặc biệt là về chiều cao hoặc tư thế. Nếu bạn hoặc người thân của bạn nhận thấy những dấu hiệu này, nên thăm bác sĩ hoặc nhà chuyên môn chăm sóc sức khỏe để kiểm tra mật độ xương.

3. Nguyên nhân gây loãng xương

Loãng xương xảy ra khi quá trình mất khả năng tái tạo và tái tạo của xương vượt quá khả năng cơ thể thay thế, đặc biệt là khi bạn già đi.

Xương, giống như nhiều bộ phận khác trong cơ thể, là một mô sống và liên tục thay thế tế bào và mô của chính nó suốt cuộc đời. Cho đến khi bạn đạt đến khoảng 30 tuổi, cơ thể tự nhiên tạo ra nhiều xương hơn lượng xương mất đi, giữ cho khối lượng xương ổn định. Tuy nhiên, sau 35 tuổi, quá trình tiêu xương diễn ra nhanh hơn khả năng tái tạo, dẫn đến mất dần khối lượng xương.

Khi bạn mắc loãng xương, tốc độ mất khối lượng xương tăng lên, và những người ở thời kỳ mãn kinh thường mất khối lượng xương nhanh hơn do sự giảm hormone nữ estrogen, một yếu tố quan trọng trong sự duy trì sức khỏe xương.

Bất cứ ai cũng có thể phải đối mặt với loãng xương, nhưng có một số nhóm người có khả năng cao hơn, bao gồm: (2)

• Người trên 50 tuổi: Nguy cơ loãng xương tăng lên khi tuổi tác tăng.
• Phụ nữ sau mãn kinh: Phụ nữ trong giai đoạn hậu mãn kinh thường trải qua mất canxi và hormone nữ, làm tăng nguy cơ loãng xương.
• Người có tiền sử gia đình.
• Người có cơ thể gầy hoặc khung hình nhỏ hơn.
• Người hút thuốc hoặc sử dụng sản phẩm thuốc lá.

Ngoài ra, một số tình trạng sức khỏe và yếu tố khác có thể tăng nguy cơ mắc bệnh loãng xương, bao gồm:

• Rối loạn nội tiết: Ảnh hưởng đến tuyến giáp, tuyến cận giáp và hormone.
• Bệnh đường tiêu hóa: Như bệnh celiac và bệnh viêm ruột.
• Rối loạn tự miễn dịch: Như viêm khớp dạng thấp hoặc viêm cột sống dính khớp.
• Bệnh máu hoặc ung thư ảnh hưởng đến máu: Như đa u tủy.

Một số loại thuốc và thủ thuật phẫu thuật có thể tăng nguy cơ mắc bệnh loãng xương, bao gồm:

• Thuốc lợi tiểu: Làm giảm huyết áp và loại bỏ chất lỏng dư thừa, ảnh hưởng đến sự hấp thụ canxi.
• Corticosteroid: Thuốc điều trị viêm.
• Thuốc điều trị động kinh.
• Phẫu thuật giảm cân: Ảnh hưởng đến sức khỏe xương.
• Liệu pháp hormone điều trị ung thư: Có thể ảnh hưởng đến mật độ xương.
• Thuốc chống đông máu.
• Thuốc ức chế bơm proton: Có thể ảnh hưởng đến sự hấp thụ canxi.

Các thay đổi trong chế độ ăn uống và hoạt động thể chất cũng có thể tăng nguy cơ mắc loãng xương, bao gồm:

• Thiếu canxi hoặc vitamin D trong chế độ ăn uống hàng ngày.
• Ít tập thể dục.
• Uống rượu thường xuyên.

4. Các loại loãng xương

Bệnh loãng xương là một vấn đề phổ biến, đặc biệt là ở phụ nữ. Gần 20%  phụ nữ từ 50 tuổi trở lên và khoảng 5%, nam giới trong nhóm tuổi tương đương có khả năng mắc bệnh loãng xương. Đối diện với mức độ nguy cơ khác nhau, khoảng 50% phụ nữ sau mãn kinh và 20% nam giới trên 50 tuổi có thể trải qua gãy xương do loãng xương trong suốt cuộc đời. Có hai loại loãng xương là: (3)

4.1 Loãng xương nguyên phát

Gần như tất cả các trường hợp loãng xương ở nam và nữ đều có tính chất nguyên phát, với tỷ lệ cao nhất xuất hiện ở phụ nữ sau mãn kinh và nam giới ở độ tuổi cao.

Nguyên nhân chính gây loãng xương là do thiếu hụt hormone nữ estrogen, đặc biệt là sự giảm nhanh chóng xảy ra ở thời kỳ mãn kinh. Mặc dù đàn ông thường có nồng độ estrogen cao hơn sau 50 tuổi so với phụ nữ sau mãn kinh, nhưng sự giảm giảm theo tuổi cũng ảnh hưởng đến họ và có liên quan đến loãng xương. Thiếu hụt estrogen làm tăng quá trình phân hủy xương và dẫn đến mất xương nhanh chóng.

Ở nam giới, cũng có yếu tố hormone sinh dục nam thấp góp phần vào bệnh loãng xương. Mức độ thấp của canxi hoặc vitamin D cũng là nguyên nhân khác làm tăng nguy cơ loãng xương. Thiếu hụt vitamin D dẫn đến thiếu hụt canxi và kích thích tuyến cận giáp sản xuất quá nhiều hormone, góp phần vào quá trình phân hủy xương.

Ngoài ra, một số yếu tố như sử dụng thuốc, hút thuốc, tiêu thụ rượu nặng, tiền sử gia đình mắc bệnh loãng xương, và vóc dáng nhỏ bé đều làm tăng nguy cơ mất xương và phát triển loãng xương ở cả nam và nữ. Những yếu tố nguy cơ này đều đóng góp quan trọng vào sự phát triển của bệnh loãng xương.

4.2 Loãng xương thứ phát

Rất nhiều rối loạn có thể gây loãng xương thứ phát, bao gồm bệnh thận mãn tính, rối loạn nội tiết tố như bệnh Cushing, cường cận giáp, cường giáp, suy sinh dục, nồng độ prolactin cao, và đái tháo đường. Ngoài ra, một số loại ung thư như đa u tủy, cũng như các bệnh khác như bệnh celiac và viêm khớp dạng thấp, đều có thể gây loãng xương thứ phát.

Các loại thuốc sử dụng trong thời gian dài cũng có thể đóng góp vào tình trạng loãng xương thứ phát, bao gồm progesterone, corticosteroid, hormone tuyến giáp, một số loại thuốc chống động kinh và hóa trị. Hút thuốc lá và tiêu thụ rượu quá mức cũng được xem xét là yếu tố đóng góp vào nguy cơ phát triển bệnh loãng xương.

5. Làm thế nào để chẩn đoán loãng xương?

5.1 Kiểm tra mật độ xương

Kiểm tra mật độ xương có thể được sử dụng để phát hiện hoặc xác nhận nghi ngờ về loãng xương, ngay cả trước khi xảy ra gãy xương.

(quét DXA) là xét nghiệm hữu ích nhất về mật độ xương. Quét DXA chụp X-quang cột sống và hông với năng lượng cao và năng lượng thấp, đây là những vùng thường xuyên gặp gãy xương lớn. Sự khác biệt giữa kết quả chụp X-quang năng lượng cao và năng lượng thấp cho phép bác sĩ đo lường mật độ xương. Kết quả được báo cáo dưới dạng điểm T, so sánh mật độ xương của một người với mật độ của người khỏe mạnh cùng giới và chủng tộc/sắc tộc ở độ tuổi có khối lượng xương cao nhất, thường là khoảng 30 tuổi. Mật độ xương càng thấp, điểm T càng thấp. Điểm T dưới -2,5 xác định bệnh loãng xương.

Quét DXA không tạo ra đau đớn, sử dụng ít bức xạ và có thể được thực hiện trong khoảng 10 đến 15 phút. Chúng hữu ích để theo dõi phản ứng với điều trị và chẩn đoán. Quét DXA cũng có thể phản ánh tình trạng thiếu xương, mức độ giảm mật độ xương không nghiêm trọng nhưng không phải là loãng xương. Người mắc bệnh loãng xương cũng có rủi ro gãy xương cao hơn. Quan trọng là bác sĩ cần tính toán điểm đánh giá rủi ro gãy xương (FRAX) để đưa ra ước tính về nguy cơ gãy xương của bạn.

Những người sử dụng bisphosphonate (thuốc phòng ngừa và điều trị loãng xương) hoặc chất đồng hóa nên thực hiện quét DXA định kỳ để theo dõi hiệu quả điều trị.

5.2 Các xét nghiệm khác

Xét nghiệm máu có thể được thực hiện để đo lượng canxi, vitamin D và mức độ của một số hormone.

Có thể cần phải thử nghiệm thêm để loại trừ các tình trạng có thể điều trị được và có thể dẫn đến chứng loãng xương. Nếu phát hiện tình trạng như vậy, chẩn đoán được đặt tên là loãng xương thứ phát.

6. Điều trị bệnh loãng xương

Kết hợp các phương pháp điều trị nhằm làm chậm quá trình mất xương và củng cố mô xương hiện có của bạn. Phần quan trọng nhất của điều trị loãng xương là ngăn ngừa gãy xương. Phương pháp điều trị loãng xương được sử dụng phổ biến gồm:

Tập thể dục: Tập thể dục thường xuyên có thể củng cố xương (và tất cả các mô kết nối với chúng, như cơ, gân và dây chằng). Các bài tập chịu trọng lượng để tăng cường cơ bắp và rèn luyện khả năng giữ thăng bằng. Các bài tập như đi bộ, yoga, Pilates và bơi lội có thể cải thiện sức mạnh và sự cân bằng của bạn mà không gây quá nhiều căng thẳng cho xương. Bạn có thể cần làm việc với chuyên gia vật lý trị liệu để tìm ra các bài tập và động tác phù hợp với mình.

Canxi và Vitamin D: Tiêu thụ đủ chất dinh dưỡng, đặc biệt là canxi và vitamin D, đó là yếu tố quan trọng để hỗ trợ sức khỏe xương. Việc này càng quan trọng trước khi đạt đến mức độ xương tối đa (thường là vào khoảng 30 tuổi) cũng như sau thời kỳ này. Cơ thể hấp thụ canxi tốt hơn khi dùng chung cùng Vitamin D.

Mọi người, bao gồm cả nam và nữ, nên cố gắng tiêu thụ ít nhất 1.000 miligam canxi mỗi ngày. Tùy thuộc vào đối tượng như phụ nữ sau mãn kinh, nam giới cao tuổi, thanh thiếu niên và phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, nhu cầu có thể tăng lên đến 1.200 đến 1.500 miligam mỗi ngày. Việc đảm bảo canxi thông qua thức ăn tự nhiên như sữa, sữa chua, rau xanh và các loại hạt là ưu tiên hơn so với việc sử dụng thực phẩm bổ sung canxi. Đối với những người dùng thuốc ức chế axit dạ dày, bổ sung canxi citrate có thể là lựa chọn phù hợp.

Nếu không thể đạt được lượng canxi khuyến nghị thông qua chế độ ăn uống, sử dụng thực phẩm bổ sung có thể là lựa chọn. Có nhiều loại chế phẩm canxi, một số kết hợp cả vitamin D. Canxi cacbonat và canxi citrate là hai dạng bổ sung phổ biến. Đối với những người có nguy cơ loãng xương, việc tiêu thụ 600 đến 800 đơn vị quốc tế (IU) vitamin D bổ sung mỗi ngày là quan trọng. Người ta thường kiểm tra mức vitamin D trong máu để xác định liều lượng cần bổ sung. Thực phẩm tăng cường vitamin D, như ngũ cốc và sản phẩm từ sữa, là nguồn phổ biến. Vitamin D cũng có trong dầu gan cá và cá béo, thường được cung cấp dưới dạng cholecalciferol (tự nhiên) hoặc ergocalciferol (tổng hợp từ thực vật).

Thuốc điều trị loãng xương: Bác sĩ sẽ tư vấn về loại thuốc phù hợp nhất cho bạn và tình trạng sức khỏe của bạn. Một số loại thuốc phổ biến mà các chuyên gia y tế thường sử dụng để điều trị loãng xương bao gồm hormone như estrogen hoặc testosterone thay thế và bisphosphonates. Những người có loãng xương nặng hoặc nguy cơ gãy xương cao có thể được kê đơn thuốc như chất tương tự hormone tuyến cận giáp (PTH), denosumab và romosozumab. Các loại thuốc này thường được sử dụng dưới dạng tiêm.

Sự lão hóa của hệ thống xương khớp là hiện thực khó tránh khỏi. Tuy nhiên, bạn vẫn có thể làm chậm tiến trình loãng xương thông qua chế độ ăn uống và hoạt động sinh hoạt. Ngoài ra, ngay khi phát hiện các dấu hiệu loãng xương, việc đến bệnh viện để được thăm khám, chẩn đoán và áp dụng biện pháp can thiệp kịp thời là rất quan trọng, giúp ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.